به گزارش قدس آنلاین دکتر محسن تفقدی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اظهار کرد: کرونا در سال گذشته برای تمام جهان شرایطی خاص فراهم کرد که کشور ما نیز در این زمینه مستثنی نیست. تغییرات اقتصادی و اثرات آن بر پژوهش در سال گذشته بسیار شاخص بوده است.
وی افزود: وجود کرونا و ورود به حوزه پژوهشی مرتبط با آن توانست تغییراتی بزرگ خصوصا در حوزه پژوهش‌های دانشگاه علوم پزشکی ایجاد کند. در بسیاری از موقعیت‌هایی که به وسیله کرونا ایجاد شد، شاهد استفاده‌هایی درست در کشور بودیم. حضور کرونا و استیصالی که ایجاد کرد، باعث شد چشم امید همه افراد تنها به موفقیت‌های حوزه پژوهشی باشد. این اتفاق و احساس نیاز به وجود فعالیت‌های پژوهشی باعث شد تا مواردی مانند قابلیت‌های پژوهشی، اهداف پژوهشی و نحوه برخورد و فعالیت در زمان بحران محک زده شود.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: پژوهش در حال حاضر در شرایطی قرار دارد که هم می‌تواند به طور کامل نابود شود و هم می‌تواند نجات بخش همه افراد باشد. اکنون برای مدیریت پژوهشی باید از تمام زوایا به آن دقت کرد. باید تلاش کنیم تا علاوه بر پیشگیری از کمبود تلاش و تعهد در این مسیر، راه نقد و انتقاد را نیز باز بگذاریم.
تفقدی بیان کرد: کشورهای توسعه یافته نگاهی راهبردی به پژوهش دارند و سرمایه گذاری کافی را در راستای رسیدن به اهداف در آن انجام می‌دهند. در نتیجه با توجه به برنامه ریزی‌های اساسی که دارند در زمان بحران نیز به یافته‌های آن‌ها توجه می‌کنند و خروجی‌های این پژوهش‌ها مبنای تصمیم گیری و پیشروی آن‌ها می‌شود. برخی از کشورهای دیگر نیز بیشتر نقش مصرف کننده را دارند، در نتیجه به موضوع پژوهش نگاه کمتری دارند.
وی تشریح کرد: نگاه پژوهش در کشور ما یا در برخی دیگر از کشورها بینابین است. به این معنی که نه آنقدر پژوهش در کشور جا افتاده است که نقشی تعیین کننده و پذیرفته شده داشته باشد، نه آنقدر دور افتاده که بتوانیم بگوییم به آن نگاهی انداخته نمی‌شود و هیچ توقعی از آن ندارند. نگاه به پژوهش، تعامل و توجه به خروجی‌های پژوهش در تمام حوزه‌های پژوهشی کشور دیده نمی‌شود. به برخی حوزه‌های خاص توجه شده و در آن‌ها سرمایه گذاری شده که درحال حاضر سود آن را برداشت کرده و درحال استفاده از آن هستند.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: بیماری کرونا با شیوع ناگهانی خود تمام ابعاد را در گستره جهانی غافلگیر کرده است. در حوزه تحقیقات نیز مانند ابعاد دیگر تغییرات بسیاری در توقعات و خواسته‌هایی که از بدنه پژوهشی بود ایجاد شده است. در کشور ما نیز سیری در توقعات یا نگاه‌ها به پژوهش داریم. برای مثال در فازهای اولیه بیشتر این امید وجود داشت که در فاز درمانی موفق بوده و یک داروی موثر را پیدا کنیم. دانشگاه نیز از طرف بدنه علمی و اجتماعی این توقع را احساس می‌کرد. در نتیجه این احساس وظیفه حجم بسیاری از پیشنهادات که ممکن بود موثر واقع شوند را مورد امتحان قرار می‌داد.
تفقدی گفت: باتوجه به وجود مراحلی پیچیده و داوری‌هایی متعدد بسیاری از دانشگاه‌ها مکانیسم‌هایی سریع برای تحقیق در خصوص کرونا ایجاد کرده‌اند. از آنجایی که بسیاری از این داروها باید بر روی انسان آزمایش شوند، با مشکلات اخلاقی بسیاری نیز مواجه شدند. زیرا ما نمی‌توانیم اجازه دهیم هر آزمایشی را بر نمونه انسانی امتحان کنند. در فاز اول بر اساس تعداد طرح‌ها و غیره گزارشاتی هر چند ماه یکبار تهیه و در سایت وزارت بهداشت قرار می‌گرفت. در فاز اول امید پژوهشگران در راستای یافتن دارو بود که همچنان نیز ادامه دارد.
انجام ۴۰۰ پژوهش کرونایی در مشهد
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد تشریح کرد: در شهر مشهد ۴۰۰ پژوهش در حوزه کرونا انجام گرفته است که حدودا ۶۰ مورد از آن‌ها در خصوص داروهای درمانی است. سایر پژوهش‌ها در خصوص کادر درمان، میزان اضطراب گروه‌های مختلف هدف در دوران کرونا، طرح‌های کلینیکال ترایال و طرح‌های متنوع دیگر است.
وی با اشاره به اینکه «امیدی به یک داروی فراگیر برای درمان کرونا وجود ندارد»، افزود: در کشورهای مختلف با وجود بودجه‌های تحقیقاتی بیشتر و زیرساخت‌های بهتر هیچ دارویی تا به امروز معرفی نشده است. برخی از داروها نیز که معرفی شد اکنون توسط مطالعات و آزمایش‌های متعدد بی‌اثر بودن آن‌ها ثابت می‌شود. درحال حاضر وضعیت به گونه‌ای است که امید به کشف دارو برای درمان کامل کرونا کمتر شده است. ممکن است ترکیباتی که مجوزهای کوتاه مدت می‌گیرند افزایش پیدا کند، اما نقشی کمکی خواهند داشت و به مدیریت علائم و کمتر شدن زمان بستری کمک خواهد کرد.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: مسأله‌ای که کشورهای مختلف از ابتدا بر آن‌ها توجه کردند در زمینه پژوهش‌های بهداشتی، رفتاری، روان‌شناسانه و فعالیت‌های پیشگیری کننده است. هدف این پژوهش‌ها در راستای مدیریت شیوع و عوارض بیماری در زمان نبود دارو است. وزارت بهداشت نیز از پژوهش‌هایی که توانایی ایجاد یک مدل مفهومی، ارائه یک راهکار و توانایی برنامه‌ریزی را ایجاد می‌کنند، استقبال می‌کند. نقش اینگونه پژوهش‌ها در وقایع اخیر پررنگ‌تر شده و متخصصان این حوزه نیز در همین خصوص تاکید می‌کنند.
باید در جهت کاهش شیوع کرونا به آموزش عموم جامعه پرداخت
تفقدی بیان کرد: اگر بتوان در زمینه‌ای کمک کرد، باید به آموزش‌هایی پرداخت که جمعیت اعم کشور را مورد هدف قرار می‌دهد. به این معنا که باید تمرکز را از درمان و بیماران به آموزش افراد سالم، مسائل فرهنگی و رفتارهای پیشگیری کننده منتقل کنیم. تولید واکسن نیز مسیر خود را در کنار این فعالیت‌ها طی می‌کند و امید و ناامیدی‌های مخصوص به خود را دارد.
وی تشریح کرد: ورود افراد مختلف با تخصص‌های مختلف که قصد تولید ترکیبات یا داروهای مختلف را دارند فضای پژوهشی را بسیار مشوش کرده است و بخش بسیاری از انرژی ما صرف کنترل این فضا می‌شود. این روزها افراد بسیاری اعلام می‌کنند که یک داروی موثر کشف کرده‌اند درحالی که هیچ پیش زمینه علمی برای آن وجود ندارد. شبکه‌های اجتماعی نیز متاسفانه بستر فعالیت اینگونه افراد را فراهم می‌کند. حجم بالایی از انرژی ما صرف پاسخگویی، هدایت و مدیریت این مشکلات می‌شود.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به اینکه «صحبت از تحقیق و پژوهش در این روزها افزایش یافته است»، خاطرنشان کرد: این موضوع به این معنا نیست که نگاه عموم مردم را به بخش پژوهش تغییر داده است. در صورتی که یک خروجی موثر مبتنی بر تحقیق و پژوهش مانند تولید یک واکسن در سطح اجتماعی، ممکن است موجب تغییر دیدگاه و مثبت‌تر شدن هرچه بیشتر نگاه به پژوهش شود. در غیر این صورت ممکن است حتی این فضای مشوش به بخش پژوهش آسیب نیز برساند.
نگاه به پژوهش، سرمایه‌گذارانه نیست
تفقدی در رابطه با دلایل احساس خطر نسبت به آینده پژوهشی کشور، اظهار کرد: یکی از دلایلی که این احساس خطر نسبت به آینده پژوهش وجود دارد، وجود نقص در بدنه پژوهشی ما است که در سال‌های اخیر شاید خیلی مورد تربیت، جهت‌دهی و برنامه‌ریزی قرار نگرفته است تا لزوما به نیازهای جامعه توجه کند. در بسیاری از موقعیت‌های پژوهشی به مسیرهای دیگری توجه شده است که مورد انتقاد قرار گرفته و تا حدی اثر بخش بوده است. یک پژوهش خوب سرمایه گذاری می‌خواهد، درحالی که نگاه‌ها به پژوهش به این صورت نیست و این مسأله دلیل دیگری برای احساس خطر است.
وی اظهار کرد: زمانی که قصد امتحان پژوهش‌هایی را داشته باشیم و بستر مناسب برای آن‌ها فراهم نیست، در نتیجه می‌تواند بیشتر ایجاد عارضه کند. به عبارتی دیگر توقع و فشار بر سیستم پژوهشی منجر می‌شود تا پژوهش‌های کاربردی استحکام لازم را نداشته باشد. اینگونه پژوهش‌های ضعیف اگر انجام نشوند بهتر است. درحال حاضر هیچ داروی مصوبی برای کرونا وجود ندارد و همه چیز باید در قالب پژوهش پیشروی کند. طبیعتا برخی از افراد که از طی کردن مسیر پژوهش سر باز می‌زنند، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنند تا به نحوی اسم پژوهش یا دانشگاه را با خود به همراه داشته باشند.
استفاده از پژوهش‌ها، دغدغه اصلی پژوهشگران
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: یکی از دغدغه‌های این روزهای محققان این است در صورتی که در خصوص یک موضوع به جمع‌بندی رسیدند، آیا از نتایج آن پژوهش استفاده‌ای نیز خواهد شد یا خیر. در صورتی که تصمیم‌گیری‌ها بر اساس یک پژوهش صورت نگیرد، در واقع درحال انجام آزمون و خطا هستیم. در این مسیر از آنجایی که جامعیتی در نگاهمان نیست تردیدهای بسیاری صورت می‌گیرد. همچنین از نظر هزینه‌های مختلف مانند زمان و مسائل اجتماعی جامعه را دچار عارضه می‌کند. برای مثال در اوایل شیوع کرونا این سوال مطرح شد که آیا ایمنی گله‌ای راه حلی مفید است یا خیر. در این راستا برخی از کشورها این مسیر را امتحان کردند اما در انتها از آن روی برگرداندند.
وی تشریح کرد: پژوهش تحت تاثیر هیچ دولت یا نگرش خاص سیاسی قرار نخواهد گرفت. هر دولت با هر گرایشی که بیاید، مسیر پژوهش همواره یکسان است. کار تحقیق و پژوهش به صورت عجله‌ای صورت نمی‌گیرد و نیازمند صبر، حوصله و دقت است. در صورتی که ما در سیستم نیازمند جواب سریع باشیم شاید کمی به سراغ پژوهش بیایم اما از آنجایی که نمی‌توانیم نتیجه‌ای با سرعت بالا از آن داشته باشیم آن را رها خواهیم کرد. موضوع با اهمیت دیگر در این خصوص داشتن نگاهی دراز مدت است. از آنجایی که اغلب از برنامه‌های درازمدت پیروی نمی‌کنیم نمی‌توانیم به پژوهش نیز پایبند باشیم.
بروکراسی‌های اداری، عاملی برای عدم حضور در حوزه پژوهش
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: در دانشگاه ما تلاش می‌کنیم همواره دانشجویان فارغ التحصیل را در زمینه انجام پژوهش تشویق کنیم تا فعالیتی هدفمند را به خروجی برسانند. مسأله‌ای که در فعالیت این افراد اثرگذار است بروکراسی‌های اداری و خود ما هستیم. افراد بسیاری هستند که با اشتیاق پا به این عرصه می‌گذارند اما با درگیری بسیار با مشکلات مختلف این عرصه را رها می‌کنند.
شیوع کرونا، در مراکز رشد نشاط ایجاد کرد
تفقدی در خصوص عوامل تاثیرگذار بر دانشجویان برای انتخاب مسیر پژوهش یا استخدام، تشریح کرد: اگر کسی بتواند خود را به یک مسیر تضمین شده برساند آن را انتخاب خواهد کرد. افراد کمی هستند که مسیر تضمین شده را رها کرده و پا به مسیر چالش‌دار بگذارند. در ذات مسیر پژوهش افت و خیزهای فراوانی وجود دارد. اگر مسیر پژوهش به جایگاهی برسد که دانشجویان با ورود به آن درآمدی فزآینده کسب کنند، قاعدتا پیشرفت خواهد کرد. برای مثال در زمان شیوع کرونا نشاط خوبی در شرکت‌های مراکز رشد بوجود آمد. نیاز به ابتکار، دستگاه‌های جدید و همزمانی با تحریم‌ها فضای خوبی را برای فعالیت و فروش میلیاردی ایجاد کرده است.
وی بیان کرد: با وجود بازار کار و نیاز در جامعه لختی سیستم‌های بروکراسی اداری تنها مشکل موجود برای فعالان حوزه پژوهش است. بیشترین آسیبی که در میان شرکت‌های مرکز رشد با داشتن ایده‌های خیلی خوب دیده می‌شود مشکلات ناشی از بروکراسی اداری است. باید در روند اداری دقت لازم را داشته باشیم و ضمن این دقت باید تسریع کافی نیز در فرایند صورت بگیرد. اگر تسریع لازم وجود نداشته باشد روند اداری طی نخواهد شد و برای مثال در شرایطی که نیازمند یک محصول هستیم از واکنش به موقع ناتوان شده و نمی‌توانند نیاز جامعه را حل کنند.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به «شعار جهش تولید»، گفت: این شعار به این معنی است که علاوه بر اینکه باید روندهای کند بازار را تسهیل کرده و آن را بر تولیدکنندگان و فناورانه داخلی متمرکز کنیم، اگر در خصوص یک محصولی ساده و مغفول تمرکز کنیم، متوجه خواهیم شد که برای واردات آن میلیاردها تومان درحال خروج از کشور است. از این قبیل محصولات به تعدد یافت می‌شوند که تنها نیازمند واکنش‌دهی به موقع هستند. با وجود تغییرات مختلفی که در سیستم اداری رخ داده است هنوز با کشوری که بتواند در زمینه پژوهشی سریع تصمیم بگیرد فاصله داریم.
بالاترین مدرک تحصیلی نیز اشتغال را تضمین نمی‌کند
تفقدی اظهار کرد: سیستم آموزشی ما به گونه‌ای است که خروجی‌های آن افراد خلاقی نیستند که در هر زمینه‌ای که ورود پیدا می‌کنند هر روز خلاقیت‌های خوبی را ارائه کنند. شاید تقاضای بالا در تحصیل دانشگاهی به همین دلیل است که مسیر جاافتاده‌تری است. خیلی از افراد وارد دانشگاه می‌شوند زیرا نمی‌توانند فعالیت دیگری را آغاز کنند. تا سال‌های گذشته صرف داشتن مدرک تحصیلی به همراه خود تضمین شغلی را به همراه داشت اما درحال حاضر حتی اگر بالاترین مدرک را هم افراد کسب کنند تضمینی برای اشتغال وجود ندارد.
وی افزود: مسئولیت دانشگاه در ستاد کرونا یک مسئولیت اصلی محسوب می‌شود. دانشگاه فردوسی نیز در این راستا یک کمیته علمی تشکیل داد که اعضاء هیأت علمی بسیاری از رشته‌های مختلف در آن شرکت کردند. در زمینه حل مشکلات ناشی از شیوع کرونا خوشبختانه به دانشگاه‌ها توجه شده است اما می‌توان این توجه را چندین برابر کرد. اما از پتانسیل‌های پژوهشی دانشگاه استفاده و به آن‌ها ماموریت داده نمی‌شود. ایجاد طرحی جامع برای حل مشکلات کشور باید مطرح شود تا از آن حمایت و بر خروجی‌های آن تاکید شود.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: درحال حاضر برخلاف ابتلاء بالا، میزان درصد مرگ و میر در کشورهای پیشرفته پایین است. بخش زیادی از این موضوع به پژوهش‌هایی باز می‌گردد که صورت گرفتند و به خروجی‌هایی رسیدند که برخی پیشنهادهای پیشگیرانه را ارائه کرده‌اند. این طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های هدفمند باعث شده است تا این کشورها بتوانند مشکلات خود را مدیریت کنند.
کرونا تعاملات بین‌المللی را کم‌رنگ کرده است
تفقدی بیان کرد: شیوع کرونا هرگونه تعامل در سطح بین‌المللی را کم‌رنگ کرده است. بنابراین بسیاری از رفت‌وآمدها و پروژه‌های مشترک بی‌سرانجام ماندند. در سال اخیر و با شیوع کرونا شاهد افت بزرگی در فعالیت‌ها هستیم. در ایران نیز باوجود تحریم و ضعف اقتصاد این مشکلات بسیار پررنگ‌تر شده است. در دانشگاه علوم پزشکی همواره تلاش کردیم تشویق، ترغیب و حمایت از تعاملات بین‌المللی را داشته باشیم. حتی در سخت‌ترین شرایط و بدون کمک وزارتخانه چندین بار دانشجویان را برای گذراندن دوره‌های کوتاه مدت به خارج از کشور فرستادیم.
وی خاطرنشان کرد: در پروژه‌ای پژوهشی به نام« Solidarity» چندین دانشگاه علوم پزشکی دخیل بودند که در انتهای پروژه این مسأله مطرح شد که سهم ایران در این پژوهش بیشتر بوده است. به این سهم بیشتر ایران نگاهی مثبت وجود نداشت و به این صورت در نظر گرفته می‌شد که آزمایش‌های بیشتری در ایران بر مردم انجام شده است. درحالی که واقعیت امر موضوعی دیگر است. یکی از این واقعیت‌ها این است که این طرح از چهار بازو تشکیل می‌شد و چهار دارو را مورد آزمایش قرار می‌داد. چندتا از این داروها به شدت مورد توجه قرار گرفته بود و ادعا می‌شد که موثر واقع می‌شود.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد تشریح کرد: یکی از دلایلی که این مسأله مورد توجه قرار گرفت این موضوع بود که داروی " Remdesivir " در یک مقطع در کشور به بیماران داده می‌شد و تنها از طریق کانال پژوهش قابل دستیابی بود. موضوعی که باعث ورود بسیاری از دانشگاه‌ها به این طرح شد همین دسترسی پیدا کردن به داروی " Remdesivir" است. لذا نگاه افراد برای ورود به این پروژه نگاهی پژوهشی نبود بلکه نگاهی برای کمک به درمان و در قالب پژوهش بود.
تفقدی گفت: این پروژه حاشیه‌ها و انتقاداتی را مبنی بر مورد آزمایش گرفتن مردم با خود به همراه داشت. این حاشیه‌ها باعث می‌شود در برخی از امور دیگر نیز همین نگرش وجود داشته باشد. برای مثال در طرح پژوهشی برای امتحان یک دارو در صورتی که این شایعه پخش شده باشد که مردم را موش آزمایشگاهی می‌کنند، این عبارت به این نوع آزمایشات لطمه وارد می‌کند. ایجاد مشکل بزرگی مانند کرونا می‌توانست یک همگرایی جهانی ایجاد کند و تا حدی نیز در این راه موفق بوده است. اما دو مسأله به آن لطمه وارد کرد که شامل کمبود تعاملات و دیگری مباحث رقابتی جهانی می‌شود.
کاهش ۳ درصدی بودجه پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی در سال ۹۹
وی اظهار کرد: بودجه پژوهش نیز مانند بسیاری از اعداد و ارقام دیگر کم ارزش شد. در شرایطی که مقدار بودجه پژوهش افزایشی پیدا نکرد به طور متوسط در سال ۹۹ میزان بودجه پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی حدود ۳ درصد کاهش پیدا کرد. در پژوهش نیز بخش بسیاری از نیاز به مواد مختلف از طریق واردات رفع می‌شود. با وجود افزایش ارزش دلار و کاهش ارزش پول ایران و افزایش تحریم‌ها فشار حداکثری در اجرای پروژه‌ها وجود دارد. علاوه بر وجود مشکلات مادی، بسیاری از شرکت‌هایی که مواد اولیه این پژوهش‌ها را تامین می‌کنند آمریکایی هستند و سال‌ها است که ایران را تحریم کرده‌اند. در نتیجه موادی که باید وارد شوند به صورت غیر مستقیم وارد می‌شوند که قیمت را بالاتر می‌برد. گاهی اوقات موادی که به دست ما می‌رسد تا ۱۰ برابر قیمت معمول دلار افزایش قیمت داشته‌اند. برای مثال در کاتالوگ شرکت قیمت محصول ۱۰ دلار است اما تا به دست ما برسد ۱۰۰دلار هزینه برداشته است.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص برنامه‌های آینده دانشگاه در بخش پژوهش، افزود: درحال حاضر مجوز پارک فناوری سلامت را از شورای گسترش گرفته‌ایم و مصوبه آن تصویب شده است. پژوهشکده بوعلی به این پارک اختصاص یافته است. با معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز همکاری‌هایی برای ایجاد یک مرکز نوآوری در پارک داشته‌ایم. قرارداد دیگری نیز با این ارگان برای ایجاد مرکز جامع سلول درمانی در دانشگاه داریم. حمایت‌های خوبی از طرف وزارتخانه برای طرح همگروهی پرشین نیز داشته‌ایم که یک شعبه در مشهد دارد.
تفقدی در خصوص طرح مطالعات همگروهی، ادامه داد: این طرح شامل مطالعاتی است که بر جمعیت سالمی که به شکل تصادفی انتخاب شده‌اند انجام می‌شود. در مشهد این مطالعات بر روی ۱۰ هزار نفر انجام می‌شود که تا به امروز ۸۰۰۰ نفر از آن‌ها به طرح پژوهشی ورود پیدا کرده‌اند. این جمعیت مورد ارزیابی طولانی مدت ۵، ۱۰ و ۳۰ ساله قرار می‌گیرند. وضعیت‌های مختلف برای این افراد، عادات آن‌ها و پرسشنامه‌های مفصل در طول این بازه زمانی ثبت خواهد شد. در آینده از برآوردهای این پژوهش‌ها استفاده خواهد شد. این مطالعات در تمام دنیا با همین نیت و فرم صورت می‌گیرد. در راستای همین طرح حدودا ۴۰ طرح جانبی نیز مورد مطالعه قرار می‌گیرد که نتیجه آیتم‌های آن بسیار زیاد است.
نظر شما